Risi í Haffjarðará sá stærsti

„Í nóvember veiddi ég risalax (lengd 105 cm / ummál 50 cm) við rannsóknarveiðar í Haffjarðará við Faxaflóa – en ég ætla að þetta sé stærsti Atlantshafslax sem veiðst hefur í háf,” segir Jóhannes Sturlaugsson og heldur áfram; „hængur sá var kominn í höfðinglegan hrygningarbúning með tilheyrandi krók í yfirstærð – og aukinheldur skartaði hann veiðiugga á stærð við bakugga smálaxa. Vegna stærðar laxins og líkamlegs atgervis hefur hann fengið nafnið Haffjarðarárjötuninn. 
Þegar ég las hreistur laxins kom í ljós að hann var runninn frá hrygningunni haustið 2019. Sem hrogn dvaldi hann í malarbotni Haffjarðarár um veturinn þar til hann hængur vor klaktist úr hrogninu sumarið 2020. Þá upphófst býsna sögulegt líf þessa lífseiga upprennandi laxajötuns Haffjarðarár. Æskuár hængsins í heimaá hans, Haffjarðará, voru ekki mörg því hann var hraðvaxta; hann gekk til sjávar sem gönguseiði einungis 2 ára gamall (2+) – á þriðja sumri í lífi sínu, sumarið 2022. Á ætisslóðum sínum í hafi dvaldi Haffjarðarárjötuninn í 2 ár. Í kjölfar hafvistar sinnar gekk sá stóri til hrygningar í Haffjarðará í fyrsta sinn sumarið 2024 þá fjögurra ára gamall (4+). Vorið 2025 gekk jötun vor í sjó öðru sinni á ævinni til að sækja sér æti í úthafinu. Hann dvaldi í hafi fram eftir sumri þar til hann gekk til hrygningar öðru sinni í Haffjarðará – nú í sumar þá 6 ára gamall (6+). Þar tók Haffjarðarárjötuninn þátt í hrygningunni haustið 2025 og var enn við þá iðju nú í vetrarbyrjun er fundum okkar bar saman í ánni. 
Glæsileg ásýnd Haffjarðarárjötunsins er fagur vitnisburður um gott ástand laxastofnsins í Haffjarðará, sem notið hefur verndar áreiganda á umbrotartímum laxins. Í Haffjarðará hefur eigandi árinnar Óttar Yngvason staðið fyrir margs konar aðgerðum á undanförnum árum til að verjast erfðablöndun vegna ágengni sjókvíaeldislaxa í þá þjóðþekktu fögru laxveiðiá. Ein þeirra aðgerða felst í því að safna og varðveita erfðaefni laxastofns árinnar til langrar framtíðar. Þeirri fyrirbyggjandi varnaraðgerð gengur út á að geta brugðist við ágengni sjókvíaeldislaxa. Komi til þess að sjókvíaeldislaxar skaði erfðamengi laxastofns árinnar þá verður hægt í nauðvörn að notast við upprunalegt erfðaefni frá sviljafrystingu við undaneldi og tilheyrandi fiskrækt til að vinda ofan af slíkum erfðaskaða. Erfðaefnið er varðveitt með því að djúpfrysta svil laxahænga með sérstakri aðferðafræði en slíkt er ekki mögulegt að gera með hrognin. Síðustu þrjú ár (2023-2025) hefur ég veitt hænga fyrir Óttar Yngvason á hrygningartíma laxins í Haffjarðará til að afla svilja til frystingar og flutt þá fiska lifandi í flutningskerjum á rannsóknastöðina að Hesti í Borgarfirði þar sem laxinn er kreistur og svilin djúpfryst. Þegar laxahængarnir mæta á rannsóknastöðina bíður eftir þeim einvala lið sérfræðinga í frystingu laxasvilja; Sveinbjörn Eyjólfsson forstöðumaður, Jónas Jónasson líffræðingur og Roasana Estevez sérfræðingur. Þessi varnaraðgerð Óttars vitnar um framsýni á ögurtímum sem hann hann á lof skilið fyrir líkt og svo margt annað sem hann hefur lagt á sig til að verja villta íslenska laxastofna fyrir þeim skaða sem laxeldi í sjókvíum hér við land fylgir. Við hæfi er að kalla sviljabirgðir af þessu tagi erfðaverndarsjóð og víst er að umræddar sviljabirgðir, þær sem Óttar Yngvason hefur komið upp, eru sannarlega erfðaverndarsjóður Haffjarðarár.

Þau svil sem þessi lífseigi Haffjarðarárjötunn átti enn í fórum sínum við fund okkar að næturlagi í Haffjarðará, reyndust sannarlega vera gæðasvil. Svil jötunsins voru djúpfryst og eru geymd framtíð Haffjarðarár til handa,” segir Jóhannes enn fremur.